حاشیه های جذاب تشریفات ایرانی/ از نوع نشستن سفیر سوئد تا پرچم مخدوش تشریفات دیپلماتیک در ایران

-          نکته های جالبی دارد. یک کارشناس ارشد تشریفات از این نکته ها به خبرگزاری مهر می گوید.

مجله مهر: ماجرای نشستن غیرمعمول سفیر سوئد، مخدوش شدن پرچم های ایران در دیدارهای خارجی در چند نوبت، حضور امیر قطر با دمپایی در یک دیدار رسمی با رئیس جمهور ایران و ... حاشیه های خبرسازی هستند که در این چندسال در موضوع دیدارها و سفرهای دیپلماتیک مقام های ایرانی مطرح شده اند. «علی محمد بیدارمغز» کارشناس ارشد تشریفات، مربی فن بیان، مفسر زبان بدن و وجهه ساز که مدرس دوره های تشریفات در وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی ایران هم هست، در گفتگو با خبرنگار مهر به بعضی از نکات ویژه تشریفات مقام های ایرانی اشاره کرده است.رفتاری که شاید در ظاهر بی اهمیت و کوچک به نظر بیاید اما در عرف دیپلماتیک، معنا و مفهوم خاص خود را دارد.

تشریفات ایرانی

تشریفات دیپلماتیک در دنیا امری بدیهی و دارای معنی و مفهوم خاص خود است. رفتار و ادابی که دیپلمات ها در دیدارهای رسمی با مقامات کشورهای دیگر باید رعایت کنند تا شان دیپلماتیک خود و کشورشان را حفظ کنند.تشریفات در جمهوری اسلامی ایران نیز امری بدیهی محسوب مِی شود.موضوعی که بر مبنای قرآن، سنت پیامبر اسلام(ص) و امامان معصوم(ع) و ارزشهای انقلاب اسلامی طرح ریزی شده است. دوره های آموزش تشریفات در ایران معمولا به 2 بخش تقسیم می شود: دیپلماسی نظری که به تاریخچه روابط دیپلماتیک و مبانی رفتارهای دیپلماتیک می پردازد و دیپلماسی عملی که در آن آداب رفتار دیپلماتیک تحت عناوین نزاکت و تشریفات بررسی می شود.

تشریفات معمول در کشورهای دیگر، قرنها بود که بر مبنای زورمداری و قدرت مندی تعریف و اعمال می شد. به عنوان مثال، سفیر واتیکان همیشه بر همه سفیران کشورهای دیگر تقدم داشته است.

اما با اصلاحات به وجود آمده در کنوانسیون وین، مبنای تقدم سفیران کشورها در دیدارهای رسمی، براساس تقدم در زمان تقدیم استوارنامه است. یعنی سفیری که زودتر استوارنامه خود را به رئیس جمهور یا نخست وزیر کشوری دیگر تقدیم کرده است، نسبت به سفیران بعدی حق تقدم دارد.

مقام های رسمی کشورها معمولا مصونیت هایی نیز دارند.به عنوان مثال چمدان و بار همراه سفیر، از تفتیش مصون است. همین قضیه در مورد سفارتخانه کشورها نیز صدق می کند. یعنی سفارتخانه ها هم از هرنوع تعرض و تفتیش مصون اند.

رفتار متقابل در برخورد با بی احترامی دیپلماتیک

آیا در برخورد با نوع نشستن  حاشیه ساز سفیر سوئد باید  مقابله به مثل کرد؟ این برخورد در تشریفات دیپلماتیک به چه صورتی تفسیر می شود؟ «بیدارمغز» در این باره می گوید:«معمولا در باره بی احترامی های دیپلماتیک، مقابله به مثل را پیشنهاد می کنند. یعنی اگر کشوری در برخورد با کشوری دیگر مورد بدرفتاری قرار گرفت، حق دارد عین همان بدرفتاری را با کشور متعرض انجام دهد. در عرف تشریفات و دیپلماسی از این قاعده با عنوان «نزاکت» یاد می شود. یعنی دولت دیگر می تواند بی احترامی را پاسخ دهد. اما عموما به این کار مبادرت نمی کنند، مگر بی احترامی عمد باشد و تکرار شود.»

تشریفات در کشورهای مختلف

در کشورهای دیگر، دوره های مختلفی برای آموزش تشریفات وجود دارد. اما مبنای بیشتر این آموزش ها، اصولی قراردادی است که  از سوی مقام های همه کشورها اجرا می شود.

در ایران نیز برای کارآموزان جدید وزارت امور خارجه، دیپلمات ها و مقام های سیاسی کشور، دوره های مختلفی برگزار می شود. بیدار مغز می گوید  که بخشی از این اموزش که حدود 20 ساعت را دربرمی گیرد و به دیپلماسی عملی می پردازد را در طول این سالها برعهده داشته است. ضمن این که اوتایید می کند که برای شخص رئیس جمهور، وزیر امور خارجه و سایر مقام هایی که به ماموریت های بین المللی عازم شده و یا به پست های بین المللی منصوب می شوند نیزدوره های خاصی برای آموزش تشریفات برگزار می شود.

اصول قراردادی در تشریفات

در تشریفات دیپلماتیک، اصول خاصی برای رفتار در دیدارهای رسمی بیان شده است. به عنوان مثال برای دست دادن، 7 قرار تشریفاتی ذکر شده که دیپلمات ها آن را رعایت می کنند. بعضی از این قرارها به شرح زیر است:

مقام بالاتر در دست دادن تقدم دارد. یعنی اگر مقام بالاتر دستش را دراز نکرد، طرف مقابل حق ندارد دستش را به سوی او دراز کند.

دست، باید گرم و خشک باشد.

وقتی دست طرف مقابل را می گیریم باید حدود 5 ثانیه آن را نگه داشته و آن را به ملایمت بفشاریم.

موقع دست دادن با غربی ها باید همزمان در چشم آنان نگاه کنیم.

در مورد نشستن و تقدم و تاخر آن هم یک نکته قابل ذکر است. این که طبق اصول تشریفات، میهمان برای نشستن در یک مراسم حتما باید از طرف میزبان، دعوت به نشستن شود. من شنیدم چند روز پیش در مراسم خداحافظی سفیر ایتالیا، او بلافاصله پس از دست دادن با آقای دکترصالحی رفته و روی مبل نشسته است. در صورتی که طبق اصول و آداب، باید صبر می کرد تا میزبان یعنی وزیر خارجه کشورمان او را دعوت به نشستن کند.

ظرافت های رفتاری:

شاید تصویر منتشر شده درباره نوع نشستن سفیر سوئد در دیدار با رئیس جمهور و واکنش های مختلف به این نوع نشستن سفیر سوئد، بهترین بهانه باشد برای مرور  اصول و اداب تشریفات در دیدارهای رسمی اینچنینی:

مقامات مجازند در دیدار با همدیگر، پای خود را روی پای دیگر بیندازند. به صورتی که زیر زانوی یک پا روی زانوی پای دیگر قرار بگیرد. البته در دیدارهای غیررسمی طرفین هم مقام می توانندساق یک پا را روی زانوی پای دیگر قرار دهند. اما قراردادن ساق پا روی ران دیگر، در محیطی بسیار دوستانه و خارج از محیط دیپلماتیک قابل تصور است. به علاوه، ملل مختلف تلقی متفاوتی از پا روی پا انداختن دارند. برخی آنرا نمی پسندند و برخی نوعی از آنرا نشان می دهند. مثلا اروپایی ها معمولا بلافاصله پس از نشستن، پای راست را روی پای چپ می اندازند. نکته جالب دراین باره، ویژگی خاص اعراب است. برای مقامات عرب، انداختن پاها روی هم به صورتی که تخته کفش طرف مقابل، به سمت شان باشد بسیار ناراحت کننده است و سبب دلخوری شدید آنها می شود.

اما در دیدارهای رسمی، مقامات با رتبه پایین تر باید پاها را در کنار هم و با فاصله بسیار کم روی زمین قرار دهند. طوری که به نظر بیاید پاها تقریبا جفت شده است.

پرچم

اتفاقی که درباره پرچم های مخدوش ایران در این چند وقت اخیر و در دیدارهای مقامات سیاسی ایران در کشورهای مختلف افتاده است، ناشی از کم توجهی مسئولان تشریفات است.

مطابق اصول تشریفات، مسئولان تشریفات هیئت های رسمی باید قبل از شروع ملاقات مقام های کشورشان با مقام های کشورهای دیگر، در محل ملاقات حاضر شده و بررسی های لازم را انجام دهند. از جمله بازبینی محل استقرار رئیس هیات دیپلماتیک به نحوی که شأن او به میزان مقرر رعایت شود و اینکه مطمئن شوند که میزبان قبل از ورود مهمان برای استقبال حضور دارد.

 یکی دیگر از کارهای مسئولان تشریفات در این بازبینی، چک کردن پرچم هاست. آن ها باید مطمئن شوند که پرچم ها با نقش های صحیح و در جای درست قرار گرفته اند و مشکلی دراین باره وجود ندارد. اگر هم در این باره مشکلی وجود دارد، باید بلافاصله اقدام نمایند. مثلا همیشه 3 پرچم با ابعاد مختلف را همراه خود داشته باشند تا در صورت نیاز، آنها را جایگزین پرچم های مخدوش کنند.این 3 پرچم شامل یک پرچم رومیزی، یک پرچم سالنی و یک پرچم برای اتومبیل است.

حریم شخصی

یک نکته جالب که در بحث های مربوط به آموزش تشریفات وجود دارد، رعایت حریم فیزیکی با طرف مقابل است. بعضی از مقامات سیاسی کشورهای غربی حدود نیم متر حریم شخصی دارند که طبق آداب تشریفات، نباید این حریم را نقض کرد و بیش از این به آنان نزدیک شد. به عنوان مثال نمی شود با آن ها شانه به شانه حرکت کرد. اما در برخی از کشورهای دیگر مثل چین، حریم شخصی مطرح نیست.